این مطلب، بخشی از مقاله‌ای است که در “دومین کنفرانس بین المللی ایده های نوین در فقه، حقوق و روانشناسی” پذیرفته شده است.
وضعيت ايمني و بهداشــت اماكن و فضاها در مدارس، ازجمله موضوعات مهم و موردتوجه متخصصان و مســئولين سلامت جامعه اســت. اصطلاح «ايمني مقدم بر كار« بايد در دســتور كار مربيان بهداشت و مسئولين برنامه‌ریزی فعالیت‌های مدارس قرار گيرد. وجود موانع و وســايل غیراستاندارد و خطرناك به‌علاوه اســتفاده از وسايل مســتهلك و فرســوده، بدون ترديد موجب صدمــات بدني و حتي در مواردي ســبب مرگ‌ومیر كاربران خواهد گرديد. جمعيت چندمیلیونی دانش آموزان و مشكلات ايمني و بهداشت اين قشر، پي گيری موضوع ايمني و بهداشت را ضروري می‌سازد. دانش آموزان به دليل شــرايط ســني و بی‌تجربگی، در معرض خطرات ناشــي از وقوع حوادث در مدرسه قرار دارند. دنياي يك كودك را خانه، مدرســه و جامعه پيرامون آن تشكيل می‌دهند. اين مکان‌ها بايد ايمن و بهداشــتي باشــند، ولي بر اساس تجربيات گذشــته اين اماكن سهم عمده‌ای در وقوع حوادث داشته‌اند. هرگاه وضعيت بهداشــتي و ايمني مدارس در ســطح قابل قبولي نباشــد، احتمــال وقوع حوادث و جراحت و مــرگ دانش آموزان وجود دارد(حسین پور، 1390).
ازآنجاکه دانش آموزان در حدود 7-5 ســاعت در روز و پنج روز در هفته و حدود نه ماه از عمر خود را در مدرسه می‌گذرانند، سهم حوادث در مدرســه، در ارتقاي آموزش ســلامتي می‌تواند چشم‌گیر باشــد. در آموزش‌وپرورش نوين، فضاي فيزيكي به‌عنوان يك عامل زنده و پويــا در انجام فعالیت‌های آموزشــي و تربيتي دانش آموزان تلقي می‌گردد. توجه به مســائل و فاكتورهاي فيزيكي و بهداشــتي در فضاهاي آموزشــي مؤثرترين و اساسی‌ترین عامل رشد طبيعي ازنظر رواني، جســماني و فراگيري مطالب در دانش آموزان اســت. پیش‌گیری از عوامل خطر، شناســايي ايــن عوامل و برطرف كردن آن‌ها در زمينة بهداشتي و فيزيكي و هر عامل ديگر كه امنيت دانش آموزان را به خطــر می‌اندازد، به‌عنوان يــك عامل رواني مؤثر باشــد.
مدرسه دومین خانه دانش آموزان است و محلی است که کودکان پس از خانه بیشترین زمان خود را در آن‌جا صرف می‌کنند؛ از آن‌جایی که خطرات و حوادث بسیاری در مقابل دانش آموزان قرار گرفته است در هر مقطع تحصیلی آموزش نکات ایمنی به دانش آموزان جهت مقابله و مدیریت حوادث طبیعی و جلوگیری از اتفاقات خطرناک و غیرمترقبه امری اجتناب ناپذیر است. آموزش نکات ایمنی به دانش آموزان به عنوان قشری از جامعه که نیاز به آگاهی دارند و عامل انتقال علم و آگاهی خود به سایرین هستند، سلامتی بخش عظیمی از افراد را تامین خواهد کرد. ایمنی دانش آموزان در مدرسه به صورت بسیار ویژه ای به ایمنی ساختمان مدرسه مرتبط می شود. تا جایی که بسیاری از حوادث به علت قدیمی بودن بنا و نداشتن استانداردهای لازم رخ می دهد. مواردي مانند صاف بودن زمين، نداشــتن سنگ‌ریزه، درز و شــكاف، جنس مناسب، هم‌سطح بودن با سطوح مجاور، نداشتن چالــه و برآمدگــي، موقعيت قرارگيــري )شــمالي ـ جنوبي(، براي جلوگيري از اثر نور خورشــيد، شيب مناسب و… را شامل می‌شود (درگاهی و همکاران، 1392).
اولين جنبه رعايت اصول ايمنی براي وسايل و تجهيزات، انتخاب آن‌ها بر اساس استاندارد موجود است. استانداردهای وضع‌شده براي وســايل و تجهيزات، وزن، حجم، جنس، ارتفاع، طول، استحكام و… است. دومين جنبه، رعايت اصول ايمني تجهيزات، معاينه و وارسي و درنهایت تعمير و ترميم روزانه وسايل بازي است. عدم رعايت استانداردها به معنی عدم پيشگيري كامل از بروز حوادث در مدارس می‌باشد كه به بروز آســيب می‌انجامد و گاهي ممكن است باعث مرگ شود. در همين راســتا، چندين مورد مــرگ براثر افتادن میله‌های دروازه بر روي دانش آموزان در كشــور و خارج از كشور دیده‌شده است. در پژوهشــي كه در بين دانش آموزان شــهر اوتاگو كشور نيوزلند انجام‌شده نشان داده‌شده است كه افتادن وسايل بازي موجود در حياط مدرســه، شایع‌ترین نوع حادثه است و شامل ۷۶ درصد كل حوادث رخ‌داده شده در مدرسه بوده است در تحقيقات صورت گرفته مشخص شد که بيشــتر حــوادث در مدارس براثر افتادن و برخورد با زمين اتفــاق می‌افتد (سیف اله نژاد و مولاپناه، 1395).
يكي از دلايل پايين بودن سطح ايمنی و بهداشت در مدارس کم‌اهمیت شــمردن خطرات تهدیدکننده سلامتی و زندگی، هم در مدارس و هم در جامعه اســت. بنابراين افزايش سطح ايمنی و بهداشــت در مدارس، در كنار ســاير موارد، مستلزم ايجاد نگرش مثبت در زمينه سلامتی و ارتقای فرهنگ ايمنی و بهداشت به‌عنوان يك اولويت برای مديران مدارس و در سطوح بالاتر، برنامه ريزان و متوليان آموزش‌وپرورش كشور است. ازآنجاکه کم‌توجهی و كوتاهی در اقدام بــرای رفع موانع و عوارض خطرســاز مدارس، مســئوليت مديران و مربيان را در مواقع بروز ســانحه افزايش می‌دهد، لذا تلاش برای ایمن‌سازی محيط و امكانات بازی و نيز تأمین نیازمندی‌های آموزشی، از ضروری‌ترین اقدام‌ها برای فراهم ســاختن شرايط مناسب برای يكی از برنامه‌های مهم مدرســه قلمداد می‌شود. سیاست‌های تشویقی برای مديران كه در اين عرصه فعال‌تر هســتند و هم‌چنین بازديدهای مستمر ايمنی و بهداشتی از فضاهای مــدارس برای پی گيری رفــع خلاهای ايمنی و بهداشــت نيز از مواردی است كه بايد همواره موردتوجه قرار گيرد. هم‌چنین در هــر مدرســه مورداستفاده دانش آموزان در ابتدای هرسال تحصيلی بر اساس چک‌لیست ايمنی و بهداشــت مورد تأييد مدارس، توسط افراد متخصص بررسی شوند و موارد ناامن به مسئولين گوشزد گردد (حسین پور،1390).
از ناظران انتظار می‌رود تا در کنترل سوء رفتار شرکت‌کنندگان با توانایی ارزیابی کرده و باید اقدامات پیشگیرانه‌ی مناسبی را در نظر بگیرند. شما نیز به‌عنوان یک مدیر مجموعه یا مدیر برنامه اطمینان دارید که ناظران، به‌طور کامل مراحل اجرایی کاهش خطرات را در حین فعالیت و بازی های مختلف، اعمال می‌کنند؟ برای انجام این کار باید به‌طور منظم در طول روز، از برنامه‌ها بازدید کرده و نحوه انجام فعالیت‌ها را مشاهده کنید (آفرینش خاکی و صانعی، 1388).
ناظران و مدیران، توانایی استفاده از تجهیزات با رعایت اصول ایمنی را دارند و برای اطمینان از رضایت و ایمنی استفاده‌کننده به‌طور منظم آن را بازرسی، نگهداری و تعمیر می‌کنند. ناظران برای دستیابی به این هدف باید آموزش لازم را ببینند تا تجهیزات معیوب و خطرناک را شناسایی و با بازرسی منظم از تجهیزات و امکانات بر اساس فهرست بازرسی‌های خاص، هر قسمت از مجموعه را هدایت کنند(همان منبع).
ناظران و مدیران باید بتوانند با رعایت اصول ایمنی از تجهیزات استفاده کرده و برای حصول اطمینان از رضایت و ایمنی مشتری به‌طور منظم آن‌ها را بازرسی، نگهداری و تعمیر کنند. علاوه بر این شرکت‌کنندگان انتظار دارند که یک مربی یا ناظر حرفه‌ای آموزش‌دیده، وسایل و تجهیزات خراب و خطرناک را تشخیص داده و آن را از برنامه حذف نماید. برای دستیابی به این هدف باید از ناظران فعالیت خواسته شود تا بازرسی منظم از تجهیزات و امکانات را بر اساس فهرست بازرسی محل انجام دهد. در صورت مواجهه با مشکلات باید آن‌ها را در اسرع وقت به کارکنان تعمیر و نگهداری گزارش و تجهیزات معیوب، تا تعمیر یا جابجایی، نباید مورداستفاده قرار گیرند(همان منبع).
ناظران فعالیت باید با اصول کمک‌های اولیه برای هنگامی‌که جان دانش آموزان به خطر می‌افتد، آگاهی داشته باشد. ناظران باید شرایط اضطراری را به‌خوبی درک کرده و از خود واکنش درستی نشان دهند. تمام فعالیت‌های ناظران باید بر اساس معیارهای ارائه خدمات کمک‌های اولیه صلیب سرخ جهانی و احیا قلبی _ تنفسی باشد(همان منبع).
رفع معایب فنی یا ساختمانی این اماکن بر عهدۀ مدیران می‌باشد. درعین‌حال بیان این مطلب بدان معنی نیست که معلمین فاقد هرگونه مسئولیتی در خصوص نواقص و معایب اماکن هستند زیرا این یک قاعدۀ کلی است که قصور در انجام وظایفی که ارتباط مستقیمی با ایمنی اماکن دارند ازنظر حقوقی هرگز نمی‌تواند تقصیر را از عهده معلم که علی‌رغم علم به نواقص، به دانش آموزان خود در آن محل‌ها اجازه فعالیت می‌دهد، مرتفع نماید (آقائی نیا، 1374).
آقایی نیا(1391)، از منظر حقوق مسئولیت حقوقی مدیران را این‌گونه بیان می‌کند:
نویسنده : هدیه حجابی (معاونت علمی تربیتی آموزشگاه)
تایید کننده : نجمه مدبری (مدیریت آموزشگاه)